Recensie: Piranesi

Titel: Piranesi

Auteur: Susanna Clarke

Genre: Fantasy, Mystery, Magical Realism

Verschenen: 10 november 2020 (Engels: 15 september 2020)

Pagina's: 270

Uitgever: Orlando

Originele titel: Piranesi

Bindwijze: Paperback

Prijs: 22,50

Cijfer: 4/5 sterren

Piranesi woont in het Huis. Misschien heeft hij dat altijd al gedaan. 

In zijn notitieboeken doet hij dag na dag zorgvuldig verslag van de wonderen ervan: het labyrint van zalen, de duizenden standbeelden, de getijden die de trappen op donderen, de wolken die zich in een langzame stoet voortbewegen door de bovenste zalen.

Op dinsdag en vrijdag ziet Piranesi zijn vriend, de Ander. Op andere momenten brengt hij de doden offerandes van voedsel en waterlelies. Maar meestal is hij alleen.

Boodschappen beginnen te verschijnen, met krijt geschreven op het plaveisel. Er is een nieuw iemand in het Huis. Wie is het en wat wil diegene? Is het een vriend of veroorzaakt deze persoon chaos en waanzin, zoals de Ander beweert.

Verdwenen teksten moeten worden gevonden; geheimen moeten worden blootgelegd. De wereld die Piranesi dacht te kennen wordt vreemd en gevaarlijk. 

De Schoonheid van het Huis is onmetelijk; zijn vriendelijkheid oneindig.

Nadat een van mijn favoriete schrijvers, Maggie Stiefvater, Susanna Clarke's Piranesi (2020) prees op Goodreads, was mijn interesse onmiddelijk gewekt. Daarvoor was het wel in mijn radar verschenen, maar zat ik nog te twijfelen of ik het wel of niet wilde lezen. Kort daarna zag ik dat de Nederlandse versie van Piranesi gewonnen kon worden op Hebban en heb ik meteen meegedaan met de winactie. Heel erg bedankt Hebban dat ik mee mocht doen met de leesclub!

Waar Piranesi over gaat is eigenlijk iets wat je beter niet kunt weten. Het gaat met name over het uitvogelen wat er precies aan de hand is, en als je als lezer al iets weet over het verhaal, kan dat het leesplezier verminderen. Wel zal ik zeggen dat het magisch, vaag en mysterieus is. Laat je gewoon onderdompelen, is mijn advies.

Susanna's Clarke schrijfstijl is voor mij niet echt opvallend. Dit komt zowel doordat ik Jonathan Strange & Mr Norell (2004) (nog steeds!) niet heb gelezen en dus niet weet hoe Clarke normaalgesproken schrijft, als dat de schrijfstijl in Piranesi is aangepast voor de personages. Dat wil niet zeggen dat het niet goed is geschreven. Integendeel! Clarke weet de lezer zodanig te manipuleren dat je in de war bent met wat er allemaal gebeurd, totdat ze je stukje bij beetje de waarheid toont, wat erg knap gedaan is.

Dit was ook hetgeen wat mij het meest aansprak: het uitvogelen van wat er precies aan de hand was. Zo is de tijd dat dit verhaal zich afspeelt aan het begin niet duidelijk, en weet je ook niet onmiddelijk waar en wie de personages zijn. Toch had ik al snel geraden wat er waarschijnlijk aan de hand was, dus dat is iets wat kan gebeuren. Wellicht komt het doordat ik meteen opties begon af te strepen, of doordat ik te veel boeken heb gelezen (ook al is te veel boeken nooit té veel). Wat overigens fijn is, is dat er nog steeds veel over dit boek te bespreken valt en over gedacht kan worden als het uit is gelezen. 

Net zoals de schrijfstijl en het verhaal (als de plaats waar het verhaal zich afspeelt), waren de personages erg bijzonder. Met name de hoofdpersoon zorgt ervoor dat je gaat denken aan de fundamenten van het menszijn. Hoewel de andere personages niet vaak in het verhaal voorkwamen, was hun aanwezigheid genoeg om je tot denken te zetten. Dat is eigenlijk wat Piranesi is: een denkboek. 

Over het algemeen was dit een fijne en interessante leeservaring en raad ik dit boek zeker aan. Het is gewoon iets wat je ooit gelezen en ervaren moet hebben. Zeker als je van verhalen houdt die erg vaag, mysterieus en magisch zijn waarbij je moet speculeren wat er aan de hand is. Bovendien deed het me denken aan een magische versie van The Secret History (1992) van Donna Tartt, maar dan zonder dat grote aantal belangrijke personages. Is dat een spoiler? Ik hoop het niet. Het had gewoon een Dark Academia-sfeer.

Susanna Clarke's Piranesi speelt met je hoofd, wat boeken eigenlijk vaker mogen doen. Ik ben blij dat ik dit boek en daarbij eindelijk iets van deze schrijver heb mogen lezen. Ook heeft deze leeservaring ervoor gezorgd dat Jonathan Strange & Mr Norrel een hoger plekje heeft gekregen op mijn nog-te-lezen-lijst. Eerst er aan komen, en dan de moed verzamelen om te beginnen. Want duizend pagina's... Poeh!

(Deze recensie verscheen eerst op Hebban.)

Leesclubvragen (Spoilers)

Vraag 1: Cover en titel

a. Wat vind je van de donkere kleuren? Trekken die je aan? Als je dit boek in de boekhandel had zien liggen, was het je dan opgevallen? Waarom wel of niet?

De donkere kleuren zijn, ondanks de donkerheid, erg opvallend. Op de foto ziet de blauwe kleur er meer opvallend uit dan in het echt, wat een beetje jammer is. Of deze kleuren mij aantrekken? Eerlijk gezegd vind ik de Engelse (en origenele) bruin/oranje variant meer opvallen en er beter uit zien. Als ik het in de boekhandel had zien liggen zou de Engelse versie mij meer zijn opgevallen en de Nederlandse niet, omdat het blauw te donker is. De Nederlandse online foto daarentegen zou mij wel weer opgevallen zijn, omdat de blauwe kleur en details daar wat duidelijker te zien zijn.

b. De titel is Piranesi. Wat weet je over de echte Piranesi? Zei deze naam je iets voor je aan deze leesclub deelnam?

Eerlijk gezegd helemaal niets. Ik wist niet eens dat het een echte naam was, omdat ik aannam dat het een verzonnen naam was...

c. Het boek heeft illustraties op de schutbladen. Waar doen deze illustraties je aan denken? Voor diegenen die al begonnen zijn met lezen (of al klaar zijn), kan je deze illustraties terugvinden in het verhaal? (Probeer geen spoilers in je antwoord neer te zetten voor de lezers die nog niet klaar zijn)

De zee en de oceaan. Het is zeker terug te zien in het verhaal (de Getijden). Bij nadere inspectie zijn er ook een bij en een aantal sneeuwvlokken te zien. Zijn dit verwijzingen naar andere kamers? (Ik ben op dit moment op pagina 49/270.) 

Vraag 2: De eerste eigenschap van stijl is helderheid

a. Is de stijl van Clarke toegankelijk? Waarom wel of waarom niet?

Susanna Clarke heeft een redelijk toegankelijke schrijfstijl. Het kostte geen moeite om te begrijpen wat ze bedoelde (al moest ik wel het woord 'vestibule' opzoeken omdat ik niet wist wat dat was). Het enige wat ik wat minder vond waren de data die genoemd worden, omdat ze zo lang en verwarrend waren, maar dat was het ook wel. 

b. We hebben het in het café al even gehad over het veelvuldige gebruik van de hoofdletters. Wat vind je daarvan?

Ik vond de hoofdletters niet storend. Het toont aan dat Piranesi de woorden met de hoofdletters, omdat hij eenmaal van ieder ding maar ééntje kent, ze als namen gebruikt en niet als algemeen term. 

c. Wat vind je erg specifiek aan de stijl van Clarke? Waarin onderscheidt ze zich, voor jou, van andere auteurs?

Dit is een vraag dat lastig te beantwoorden is. Als eerste heb ik het boek niet in het Engels gelezen, dus is het de Nederlandse vertaling die beoordeeld wordt. Als tweede heb ik niks anders van Susanna Clarke gelezen, en heb ik alleen maar dit boek om te vergelijken met andere auteurs. Als laatste is dit verhaal expres vaag geschreven, zodat het niet meteen duidelijk is wat er aan de hand is. Daardoor kan het zijn dat de schrijfstijl die voor dit boek is gebruikt alleen maar hier zo is, en is het wellicht totaal anders in Jonathan Strange & Mr Norrell. Dat ik de schrijfstijl niet erg opvallend vond is dus iets wat met een korreltje zout genomen moet worden. Het was niet slecht, maar ook niet per se iets dat ik zou herinneren. Wel was Clarke goed in het overbrengen van het oneindige gevoel van de plek waar Piranesi zich in bevind. 

Wat trouwens erg bijzonder was, was dat er nauwelijks hedendaagse woorden werden gebruikt, en dat er dan ergens een modern woord was. Daardoor werd langzaam de tijd dat dit verhaal zich afspeelt duidelijk gemaakt, wat erg interessant was.

Vraag 3: De weg kwijt?

a. Noem één positief effect van de manier waarop Susanna Clarke het verhaal vertelt.

Het was ontzettend gaaf gedaan dat de lezer en Piranesi, hoewel hij denkt en doet alsof hij het wel weet, totaal geen idee heeft wat er allemaal aan de hand is. Langzaam maar zeker kom je samen met Piranesi (of zelfs eerder, zoals bij mij het geval was) erachter wat er speelt. Clarke doet dit door middel van het doorsprekelen van beschrijvingen van moderne dingen, en stukje bij beetje de lezer en Piranesi te laten twijfelen over de waarheid.   

b. Het negatieve effect ga ik niet vragen, want ik veronderstel dat dat voor veel lezers hetzelfde zal zijn: Het feit dat het moeilijk is om in het verhaal te komen. Dat je, zoals de titel van deze vraag ook luidt, de weg kwijt bent. Ik vraag liever naar wat dat met je doet als lezer. Hoe heb jij het ervaren dat het begin zo wennen was? Dat het zoeken was naar houvast?

Het is inderdaad wennen. Zeker als je geen idee hebt waar het verhaal over gaat. Ik ben uiteindelijk gewoon verder gaan lezen zonder enige verwachtingen terwijl ik probeerde uit te vogelen wat er precies aan de hand was, en of we met een magische of 'normale' wereld te maken hadden. Dat uitvogelen hoort denk ik wel bij wat Susanna Clarke probeerde over te brengen. Het was in dit geval erg leuk om te doen, maar ik zou niet alleen maar verhalen zoals dit willen lezen.

c. Een element van de opbouw is de naamgeving van de hoofdstukken. Vond je dat leuk?

De titels boven de data waren wel leuk, omdat die lieten zien wat er in het hoofdstuk ging gebeuren. De data daarentegen vond ik vreselijk. Uiteindelijk heb ik ze geskimd, of keek ik alleen maar naar 'x Dag van de x Maand'. 

d. Als jij de afgelopen drie jaar uit je leven een naam mocht geven, welke zouden dat dan worden. Dus bij dit deel van de vraag wil ik van elke deelnemer drie verschillende namen zien in het antwoord.

Het Jaar dat de Eindexamens werden gemaakt

Het Jaar dat Ik in Eén Week Twee Concerten bezocht

Het Jaar dat Iedereen in Lockdown ging

Vraag 4: Spiegeltje, spiegeltje aan de wand... wie is de leukste van het land?

a. Zie je Het Huis als een personage? Waarom wel/waarom niet?

Naar mijn gevoel is Het Huis een levend iets. Een plek waar steeds nieuwe kamers bij komen en het oneindig is. Iets als het heelal, zeg maar. Volgens Piranesi blijven de kamers op dezelfde plek, omdat hij weet waar alles is. Toch vraag ik me af of dat helemaal klopt. Als Piranesi dingen vergeet, vergeet hij dan misschien ook waar welke kamers zitten? Maar dan klopt het weer met die kamer die drie of vier uur lopen is en waar hij heen moest van de Ander... Hoe dan ook, denk ik dat Het Huis inderdaad een soort personage is. 

b. Wat voor gevoel roept het personage Piranesi bij je op (blijdschap, ergernis, medelijden, enz...)? Waarom? Veranderde dit gevoel naargelang je vorderde in het boek?

Met name medelijden, maar dan meer voor Matthew Rose Sorensen, omdat die in principe is gestorven toen die in Het Huis kwam. Toch is het ook oneerlijk als Matthew Rose Sorensen zou terugkeren, omdat Piranesi uiteindelijk ook een persoon is. Dus dan ook medelijden met Piranesi, omdat hij en Matthew Rose Sorensen niet tegelijkertijd kunnen leven, omdat er dan eentje zou sterven.

Dit gevoel kwam toen bekend werd dat Piranesi zijn vorige 'ik' was vergeten. Daarvoor had ik geen specifieke gevoelens bij Piranesi. Behalve misschien dat ik een beetje geïrriteerd was dat hij niet door had dat de Ander niet te vertrouwen was, maar toen hij hem begon te wantrouwen verdween die irritatie en hoopte ik dat Piranesi kon ontsnappen (van zowel de Ander als Het Huis).

c. Wat vind je van de Ander als personage? Is het personage goed uitgewerkt? Had je hem graag meer of minder aan bod zien komen?

De Ander is een interessant personage. Hij is de antagonist waarvan je misschien niet meteen in de gaten hebt dat hij slechte bedoelingen heeft. 

Hij is zeker goed uitgewerkt, omdat je hem eerst vertrouwt en dan leert te wantrouwen. Ook de 'plottwist' dat hij degene blijkt te zijn die Piranesi heeft 'opgesloten' was goed uitgewerkt, omdat er steeds naar verwezen wordt dat de Profeet slechte bedoelingen had en de mogelijke dader kon zijn. 

Of ik hem meer of minder aan bod had zien komen? Ik vond het wel prima zo.

Vraag 5: Tussendoortje

Matthew Rose Sorensen is zijn echte naam, Piranesi is de naam van zijn 'alter ego' in het Huis (aan hem gegeven door De Ander), maar hoe zou jij ons hoofdpersonage zijn nieuwe identiteit noemen aan het eind van het boek?

Ik heb geen idee, eerlijk gezegd. Als het mag zou ik zeggen dat ons hoofdpersonage zelf zijn nieuwe naam mag uitkiezen. Een naam waar hij zich het prettigst bij voelt en vindt dat dat zijn echte 'ik' is. Matthew Rose Sorensen was namelijk gekozen door zijn ouders en Piranesi door de Ander. Zelf heeft hij nooit mogen kiezen. Nu heeft hij de kans om opnieuw met zijn leven te beginnen, dus is hij een beetje een 'wedergeborene'. Dus misschien de Wedergeborene als titel? Maar hem dan nog steeds zelf zijn naam laten kiezen.

Vraag 6: Zeg het met een standbeeld

a. Welk standbeeld kan je je nog herinneren uit het boek?

De faun, de minotaurussen, en het beeld waar Piranesi en Raphael schuilden voor de golven maar waarvan ik de naam vergeten ben.

b. Welke functie hebben de standbeelden, denk je? Je mag dit beschrijven in functie van Het Huis of van het verhaal, maar net hoe je de vraag wil interpreteren.

Voor Piranesi stellen de standbeelden adviezen voor. Als hij niet weet wat hij moet doen denkt hij aan de standbeelden en geven ze hem dus advies.

Geinig genoeg dacht ik op een gegeven moment tijdens het lezen dat er een mogelijkheid was dat de standbeelden versteende mensen waren die ooit in het Huis leefden (wat zou verklaren waarom het uitgestorven was). Een beetje zoals Medusa's slachtoffers. Maar helaas.

c. Zijn er liefhebbers van kunst hier, die hun lievelingsstandbeeld met ons willen delen? Het hoeft niets met het huis te maken te hebben, maar dat mag ook. Een standbeeld dat je aan het boek Piranesi doet denken.

Ik heb niet zozeer een lievelingsstandbeeld.

Wel vind ik dat die witte standbeelden van de Griekse/Romeinse goden (die o.a. in het Rijksmuseum en Louvre staan) best wel passen bij dit boek, wat waarschijnlijk ook komt doordat er standbeelden van een faun en minotaurussen in het verhaal voorkomen.

Vraag 7: De favorieten

Wat is jouw favoriete scène uit Piranesi of welke scène maakte de grootste indruk op je?

De scène waarbij Piranesi en Raphael probeerden te ontsnappen van de golven en de Ander. Het was erg spannend en liet zien hoe weinig de Ander Piranesi vertrouwde. Ook de scènes waarbij Raphael vroeg of Piranesi mee wilde uit het Huis waren erg interessant. Zo zag je heel duidelijk hoe Piranesi's band met het Huis was.

Vraag 8: Slogan

Als je in één (maximaal twee) zinnen dit boek moet beschrijven, hoe zou je dat dan doen?

Piranesi is een boek dat (op een goede manier) met je hoofd speelt. Kortom: het is iets wat je ooit gelezen en ervaren moet hebben.

Vraag 9: Existentieel of niet?

a. Is Piranesi eenzaam in het Huis?

Piranesi is zeker eenzaam, hoewel hij het zelf niet zozeer merkt. Hij praat met de doden en behandelt ze alsof ze leven. Ook zijn band met de standbeelden verwijst dat hij een beetje alleen is. Bovendien verheugt hij zich op de bijeenkomsten met de Ander, wat het enige moment is in het Huis dat hij een ander levend iemand ontmoet, en besluit hij uiteindelijk om toch met de Profeet en 16 te praten, hoewel het dat hem sterk afgeraden is.

b. Lees de laatste alinea van de recensie van Karla de Greeve. Zag jij dit ook terug in het boek? Hoe?

Een beetje, met dat je moet opletten met als je (academisch) onderzoek doet: is het wel noodzakelijk, of doe je het alleen voor eigenbelang? Maar verder verwees het voor mij, als het Huis niet als een fysieke plek wordt gezien, meer naar hoe je opgesloten kan worden in je eigen gedachten (in andere woorden dat het Huis een hersenspinsel of een soort van mind palace voorstelt).

Vraag 10: Stel je eigen vraag

Welke vraag zouden jullie nog willen stellen aan jullie medeleesclubdeelnemers?

Vind je dat Piranesi verfilmd moet worden? Zo ja, zou het dan een film, een tv-serie of een mini-serie moeten zijn? En dan live-action of geanimeerd? Of is het beter om het niet te verfilmen en het verhaal gewoon alleen in boekformaat te laten?

• Zelf vind ik een verfilming niet echt nodig. Het is zo'n boek waarbij je je fantasie de vrije loop moet laten en als het gefilmd is, ongeacht live-action of geanimeerd, kan het erg voorgekauwd lijken. Zeker met het Huis, want nu heeft iedereen een ander beeld, wat dan niet meer kan.

Geïnspireerd door [naam]'s vraag bedenk ik net: zijn jullie in het verhaal nog verwijzingen naar pop culture/andere boeken, films, series, etc. opgevallen?

• Mij viel op p. 186 een verwijzing naar Doctor Who op (de bron met 'Timey-Wimey'), wat erg onverwacht was en ik dus grappig vond.